Theodor Kotschy

---

Życiorys

Theodor Kotschy był synem ewangelickiego pastora Karola Kotschy’ego, protestanckiego teologa oraz botanika, a jego matką była Julia z domu Schimko. Już w młodym wieku, jako dwunastolatek, odbywał swoje pierwsze górskie wędrówki po malowniczych Beskidach Śląskich. W 1825 roku miał okazję zwiedzić Kraków, który wywarł na nim ogromne wrażenie, a także uczestniczył w wyprawie na Babią Górę z grupą profesorów z Wrocławia. W tym okresie z zapałem zbierał różne okazy flory oraz minerały.

W 1830 roku jego ojciec zapisał go do cieszyńskiego gimnazjum, jednak Theodor szybko porzucił naukę po jednym semestrze, ponieważ szkoła nie odpowiadała mu ze względu na swój rygor. Dalsze kształcenie odbywał w swoim domu, a egzamin gimnazjalny zdał w 1832 roku jako ekstern z bardzo dobrym wynikiem. W lecie tego samego roku udał się do Berlina, gdzie miał przyjemność poznać osobiście Friedricha Schleiermachera, znanego w owym czasie teologa, oraz uznanego podróżnika i przyrodnika Alexandra Humboldta, z którym zapoznał się również poprzez jego dzieła. Z czasem okazało się, że to Humboldt był tym, który wywarł większy wpływ na dalsze życie Theodora.

Na początku myślał o tym, by podążyć śladami ojca i zostać pastorem. W 1832 roku rozpoczął studia teologiczne w Wiedniu wspólnie z młodszym bratem Hermanem, jednak nieprzychylna ocena jego pracy z teologii praktycznej skłoniła go do porzucenia tego kierunku. Ostatecznie zwrócił się ku naukom przyrodniczym oraz odkrywaniu okolicznych terenów, takich jak Alpy, Górne Węgry (dzisiejsza Słowacja) oraz Siedmiogród.

W 1836 roku Kotschy wyruszył na ekspedycję do Egiptu i Sudanu w towarzystwie Josepha Russeggera w celu zbadania zasobów mineralnych doliny Nilu. Ta wyprawa trwała dwa i pół roku i zakończyła się sukcesem. Kotschy dotarł do 10° szerokości geograficznej północnej, gdzie nigdy wcześniej nie stąpała stopa białego człowieka, a podczas ekspedycji odkrył również złoto. W tym czasie zbierał okazy przyrodnicze, prowadził notatki oraz uczył się języka arabskiego. Na targu w Kairze nabył niewolnika Husseina, którego później wyzwolił. Ten towarzyszył mu na kolejnych wyprawach.

W listopadzie 1838 roku większość uczestników ekspedycji powróciła do Europy, jednak Theodor postanowił pozostać w Aleksandrii. Sprzedając swoje zbiory przyrodnicze oraz uzyskując obietnicę wsparcia od miejscowych przedsiębiorców, w 1839 roku zorganizował kolejną wyprawę, by dotrzeć do źródeł Nilu. Nie osiągnęli celu głównie z powodu rezygnacji sponsorów, jednak ekspedycja dotarła do 4° szerokości geograficznej północnej. W marcu 1840 roku, w Chartumie, znalazł się bez środków do życia, lecz dzięki pomocy Dumreichera, właściciela plantacji i przędzalni, zdobył fundusze na kolejne badania.

Kotschy prowadził badania na Cyprze (1840), jak również w Syrii i Mezopotamii (1841), gdzie miał zaszczyt być gościem pułkownika Roberta Taylora, brytyjskiego rezydenta w Bagdadzie. W 1842 roku wyruszył do Persji, a w 1843 roku, jako jeden z pierwszych Europejczyków, zdobył najwyższy szczyt Iranu, Demawend (5610 m n.p.m.) w górach Elburs.

Pod koniec 1843 roku Kotschy postanowił wrócić do Europy. Sprzedając swoje zbiory, w tym zielniki i duże kolekcje zoologiczne i mineralogiczne, spłacił długi i wrócił do rodzinnego Ustronia. Zgodnie z radą ojca, ponownie rozpoczął studia teologiczne, jednak szybko się zniechęcił i w końcu zdecydował się na nauki przyrodnicze, które zakończył doktoratem. W 1847 roku został asystentem, a w 1852 roku adiunktem Wiedeńskiego Ogrodu Botanicznego. Od tego momentu miał zapewnione finansowanie na kolejne badania.

Kotschy badał Egipt, Palestynę i Liban (1855), a także powrócił na Cypr, do Azji Mniejszej oraz Kurdystanu (1859). Tam zachorował na febrę i musiał wrócić do Europy. W 1862 roku ponownie wyruszył na Cypr i do Syrii. Jego działalność w terenie była wspierana przez znajomość wielu języków, w tym arabskiego, tureckiego i perskiego.

W ostatnich latach życia Kotschy zmagał się z problemami zdrowotnymi, a jego stan zdrowia pogorszył się z powodu dolegliwości serca. Zmarł 11 czerwca 1866 roku w swoim wiedeńskim mieszkaniu na zapalenie płuc. Jak relacjonowała „Gwiazdka Cieszyńska”: „Ten żelazny człowiek, którego siły nie zdołały złamać jadowite i zaraźliwe wyziewy tropicznych bagnisk, który przewędrował bezpiecznie i spokojnie rozległe stepy azjatyckie i porzecze Nilu, a pośród nieprzyjacielskich szczepów Kurdów i krwiożerczych Murzynów umiał się ochronić od niebezpieczeństw i napadów, które jego życiu tysiąckrotnie zagrażały – ten człowiek uległ w stołecznem mieście Wiedniu, niby w spokojnym porcie, otoczony wiernymi przyjaciółmi w najlepszym wieku, po krótkiej chorobie płucnej, mało z początku obawy wzniecającej.” Pochowany został w Wiedniu.

Theodor Kotschy był jednym z najwybitniejszych botaników XIX wieku. W swoim dorobku opisał blisko 300 tysięcy okazów roślin oraz 9 tysięcy zwierząt i minerałów. Na jego cześć nazwano rodzaj Kotschya Endl. z rodziny bobowatych (Fabaceae Lindl.). Jego nazwisko zachowało się również w nazwie śródziemnomorskiego gekona (Cyrtodactylus kotschyi, obecnie klasyfikowanego jako Cyrtopodion kotschyi). Przy łacińskich nazwach roślin jako autor diagnozy taksonomicznej oznaczany jest jako „Kotschy”.

Wybrane publikacje

Oto zestawienie wybranych prac, które stanowią wkład Theodora Kotschy’ego w dziedzinie botaniki i zoologii.

• Obrazy i opisy nowych oraz rzadkich zwierząt i roślin, w Syrii i zachodnim Taurusie zebranych (1843).
• Analecta botanica (wraz z Heinrichem W. Schottem i Carlem F. Nymanem) (1854).
• Drzewa iglaste cylicyjskiego Taurusu (wraz z Franzem Antoine’em) (1855).
• Wspomnienia znad brzegów Białego Nilu (1858).
• Dęby Europy i Wschodu (1858-1862).
• Plantae Tinneanae (wraz z Johannem J. Peyritschem) (1867).

---

Oceń: Theodor Kotschy

---