Jan Sztwiertnia, urodzony 1 czerwca 1911 roku w Hermanicach, które obecnie są częścią Ustronia, był wybitną postacią w polskiej kulturze. Niestety, jego życie zakończyło się tragicznie, gdy zmarł 29 sierpnia 1940 roku w obozie koncentracyjnym Gusen.
Był nie tylko kompozytorem, ale również pedagogiem, co czyni go znaczącą osobą w historii polskiej muzyki i edukacji artystycznej.
Życiorys
Jan Sztwiertnia, pochodzący z malowniczego Ustronia w Beskidzie Śląskim, był nie tylko kompozytorem, ale również postacią o barwnym życiorysie. Swój żywot rozpoczął jako nieślubne dziecko Marii Sztwiertni, która pracowała w hucie w Trzyńcu, a jego ojcem był mistrz walcowni, Jan Dominik. Początkowo wychowywany przez matkę, później przejął opiekę wuj, Karol Sztwiertnia. W wieku dziesięciu lat, w 1921 roku, trafił do Ewangelickiego Domu Sierot w Ustroniu.
W 1925 roku, jako niezwykle uzdolniony muzyk, ukończył szkołę powszechną w Ustroniu. Jego pasję do muzyki wspierał lokalny zbór ewangelicki, a szczególną rolę odegrali w tym procesie ksiądz Paweł Nikodem oraz nauczyciel śpiewu, Paweł Wałach. Dzięki ich pomocy, Sztwiertnia kontynuował naukę w Seminarium Nauczycielskim w Cieszynie w latach 1925-1930. Mieszkając w Domu Sierot, wstąpił do chóru młodzieżowego ewangelickiego.
Po ukończeniu Seminarium rozpoczął pracę jako nauczyciel w szkole ludowej w Wiśle Równem, pod Baranią Górą. To wówczas zaczął odkrywać swoje talenty kompozytorskie. Od 1933 roku pracował w różnych szkołach w regionie, w tym w Wiśle Głębcach oraz Wiśle Centrum. Prowadził chór kościelny, grał na organach i pisał drobne utwory muzyczne do celów szkolnych i kościelnych, w tym fugi, preludia oraz kantaty.
W 1932 roku napisał operę „Sałasznicy”, która czerpała inspiracje z ludowych motywów wiślańskich. Libretto do opery napisał Ferdynand Dyrna, znany wiślański pisarz ludowy, co przyczyniło się do dużej popularności tej śpiewogry. W 1933 roku zawarł związek małżeński z Ewą Wantulok, córką wiślańskiego górala, z którą miał dwóch synów, Jana i Bolesława, urodzonych w latach 1934-1935.
W 1935 roku Sztwiertnia podjął studia w Szkole Muzycznej w Cieszynie, a dwa lata później rozpoczął naukę w Konserwatorium Muzycznym w Katowicach. Ukończył Wydział Pedagogiczny, a następnie kontynuował naukę na Wydziale Kompozycji, ucząc się pod okiem wybitnych pedagogów, Aleksandra Brachockiego oraz Tadeusza Prajznera. W maju 1939 roku zorganizował recital swoich kompozycji w auli Konserwatorium, a w nagrodę otrzymał stypendium na studia muzyczne w Paryżu, które nie mogły się jednak odbyć z powodu wybuchu II wojny światowej.
W czerwcu 1940 roku, w wieku 29 lat, Sztwiertnia został aresztowany przez gestapo w ramach Intelligenzaktion Schlesien, a jego życie zakończyło się tragicznie w obozie koncentracyjnym w Mauthausen-Gusen. Po wojnie jego prochy zostały przewiezione do Wisły, gdzie spoczywają na cmentarzu ewangelickim na „Na Groniczku”. Dzieła kompozytora można znaleźć w Archiwum Śląskiej Kultury Muzycznej w Bibliotece Głównej Akademii Muzycznej im. Karola Szymanowskiego w Katowicach, która przechowuje jego spuściznę muzyczną.
W 2010 roku Ludowy Zespół Pieśni i Tańca Śląsk zrealizował ponowne wykonanie opery „Sałasznicy”, tym razem w opracowaniu muzycznym Jean Claude Hauptmanna, który był dyrygentem podczas tej premiery.
Upamiętnienia
– Naprzeciwko ewangelickiego kościoła w Wiśle, na frontowej ścianie starej szkoły, zbudowanej w 1824 roku, zlokalizowana jest tablica, która została odsłonięta 1 czerwca 1961 roku. To upamiętnienie kompozytora, Jana Sztwiertni, ma na celu uczczenie jego pamięci.
– W Cieszynie odbywa się coroczny konkurs kompozytorski, który nosi imię Jana Sztwiertni, dając młodym twórcom możliwość zaprezentowania swoich umiejętności.
– W Parku Miejskim w Wiśle Uzdrowisku można zobaczyć pomnik Jana Sztwiertni, stworzony z brązu przez Jana Hermę. Obiekt ten stanowi także miejsce spotkań miłośników muzyki.
– Niebawem odbędą się obchody setnej rocznicy urodzin kompozytora, które będą miały na celu nie tylko wspomnienie jego wkładu w kulturę, ale także przyciągnięcie uwagi nowych pokoleń do jego twórczości.
Twórczość
Jan Sztwiertnia jest autorem około 50 różnorodnych kompozycji, które odzwierciedlają jego talent oraz bogaty styl twórczy. Wśród jego najważniejszych dzieł można wyróżnić:
- „Śpiący rycerze w Czantorii” – poemat symfoniczny,
- „Sałasznicy” – opera ludowa,
- „Pieśni na głos z fortepianem”,
- Suita beskidzka na chór męski.
Przypisy
- Maria Wardzyńska, Był rok 1939. Operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce: Intelligenzaktion, Warszawa 2009 r., s. 140.
- a b c d e Lidia Szkaradnik. O Janie Sztwiertni rodem z Ustronia. „Pamiętnik Ustroński” 3, s. 31-33, 1990 r. Urząd Miejski w Ustroniu, Towarzystwo Miłośników Ustronia.
- (da): Ku czci wiślańskiego kompozytora, w: "Werchy" R. 30, Kraków 1961 r., s. 212.
- POMNIKI ŚLĄSKA CIESZYŃSKIEGO.
- uroczystości jubileuszowe na Śląsku Cieszyńskim i w Katowicach.
Pozostali ludzie w kategorii "Nauka i edukacja":
Karol Hławiczka | Antoni Józef Wagner | Andrzej Pilch (historyk) | Jan Szczepański (socjolog) | Theodor Kotschy | Adolf Nasz | Józef BrodaOceń: Jan Sztwiertnia (kompozytor)