Paweł Steller

---

Życiorys

Okres do 1939

Paweł Steller przyszedł na świat jako piąte z siedmiorga dzieci w rodzinie Antoniego Stellera, który pracował w fabryce Brewelier-Urban, oraz Heleny z Gorgoszów. Był stryjecznym bratem Karola, znanego nauczyciela oraz działacza społecznego. Po przeniesieniu większości działów kuźni ustrońskiej do Trzyńca, rodzina zdecydowała się na emigrację do Olszanika, w pobliżu Sambora, na Kresach Wschodnich. To tam Paweł zakończył naukę w szkole podstawowej. Dzięki stypendium przyznanemu przez Towarzystwo Szkoły Ludowej, zdołał ukończyć gimnazjum w Samborze oraz, w 1913 roku, z wyróżnieniem, wydał dyplom z malarstwa dekoracyjnego w Państwowej Szkole Przemysłowej w Lwowie.

Po tym, kontynuował swoje studia artystyczne w Pradze, gdzie był jedynym Polakiem przyjętym na wydział rysunku figuralnego i ornamentalnego Umélecko-Průmyslove Školy spośród 100 kandydatów. Do momentu wybuchu I wojny światowej, zaliczał z powodzeniem pierwszy rok studiów. Pierwsze miesiące konfliktu zastały go w Olszaniku, gdzie zaczął pisać poezję, a jego ostatni zachowany wiersz powstał w 1918 roku. W roku 1915 został powołany do armii austriackiej, walcząc na frontach serbskich i włoskich. W latach 1916–1917 studiował w szkołach oficerskich w Opawie i Koviljacy, gdzie nauczył się zasad topografii, kartografii oraz fotogrametrii lotniczej, nowego wówczas kierunku.

Od 1918 roku, z tytułem podporucznika, służył w Wojsku Polskim, najpierw w Przemyślu, potem w Stanisławowie, Rawie Ruskiej i Lwowie. Pod koniec 1919 roku, kiedy przybył do Cieszyna, wstąpił do Polskiej Organizacji Wojskowej (POW) i zaangażował się w plebiscyty na Śląsku Cieszyńskim. Po uwolnieniu w styczniu 1921 roku, przeniósł się do Warszawy, gdzie rozpoczął pracę w Wydziale Kartografii Wojskowego Instytutu Geograficznego, osiągając stanowisko kierownika działu graficznego. Od października 1923 roku równocześnie doskonalił swoje umiejętności na wydziale grafiki w nowo powstałej Państwowej Szkole Sztuk Pięknych. Jego nauczycielami byli m.in. Ludwik Gardowski, Stanisław Noakowski, Oskar Sosnowski oraz Władysław Skoczylas.

Pod wpływem zajęć z drzeworytu prowadzonych przez Skoczylasa, twórczość Stellera zyskała nowy wymiar. Po odebraniu dyplomu w dniu 25 czerwca 1925 roku, przybył na Górny Śląsk, gdzie rozpoczął pracę jako nauczyciel rysunku w Królewskiej Hucie (dzisiejszy Chorzów), a od grudnia tego samego roku nauczał kaligrafii i robót ręcznych w Polskiej Szkole Wydziałowej Męskiej w Katowicach.

Pawła życie osobiste również kwitło; w Warszawie poznał Elżbietę Sosnowską, zubożałą szlachciankę z Wołynia. Para pobrała się 29 września 1925 roku w Brwinowie i zamieszkali na ul. Mikołowskiej w Katowicach, gdzie z czasem urodził się ich syn Stefan. W 1926 roku artysta wraz z innymi grafikami polskimi powołał grupę „Ryt”, co przyczyniło się do rozwoju grafiki w Polsce. Niedługo potem przenieśli się bliżej centrum na ul. Raciborską. W 1931 roku został nauczycielem rysunku w Śląskich Technicznych Zakładach Naukowych, a w 1934 roku przeprowadził się z rodziną do mieszkania przy ul. Andrzeja 13. Paweł Steller intensywnie pracował twórczo, przekształcając szkice, które zbierał głównie podczas letnich wędrówek po Polsce i zdobywał nagrody oraz wyróżnienia w różnych konkursach czy wystawach.

W końcu lat dwudziestych na Górnym Śląsku zaczęło rozwijać się życie artystyczne z wpływowym wsparciem wojewody Michała Grażyńskiego. W marcu 1929 roku artysta wspólnie ze Stanisławem Ligoniem założyli Związek Zawodowy Artystów Plastyków Śląskich, w którym Steller pełnił rolę sekretarza. W 1931 roku stał się członkiem Związku Artystyczno-Literackiego na Śląsku. W 1934 roku, na zlecenie Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, współpracował z Adamem Bunschem przy projektowaniu założeń dla szkoły artystycznej w Katowicach, która jednak nie została zrealizowana. Artysta prowadził kursy dla nauczycieli plastyki, organizując równocześnie wieczorową szkołę rysunku, a jego mieszkanie stało się miejscem towarzyskich spotkań śląskiej inteligencji, w tym postaci takich jak Gustaw Morcinek, Alfred Jesionowski, Adam Bunsch, Stanisław Szenic, Czesław Kuryatto, Stanisław Ligoń oraz Włodzimierz Żelechowski.

W latach trzydziestych XX wieku Steller odniósł wiele sukcesów, w tym znaczące publikacje drzeworytów „Górny Śląsk”, „Typy polskie” i „Śląsk Cieszyński” (obie z wstępem Gustawa Morcinka). Tafla „Typy polskie” zyskała uznanie na wystawie w Katowicach w kwietniu 1939 roku, która została otwarta przez dr. Michała Grażyńskiego, ówczesnego wojewodę Śląskiego.

Losy wojenne i pobyt na Syberii

W momencie wybuchu II wojny światowej, Paweł Steller oraz jego rodzina przebywali na plenerze wakacyjnym w Podlesiu koło Olkusza. W tym czasie wysłał swojego syna do Wiednia, podczas gdy on z żoną przez resztę wojny ukrywali się w różnych miejscowościach Beskidów. Angażował się w różnorodne prace, współpracując z opozycją oraz tajnymi organizacjami, które pomagały uciekinierom z obozu Auschwitz.

Gdy wojska radzieckie wkroczyły do Katowic, Steller powrócił do miasta, gdzie otrzymał polecenie zaprojektowania w nadzwyczajnym czasie pomnika-obelisku ku czci Armii Czerwonej, który został odsłonięty 27 lutego 1945 roku na Placu Wolności. W marcu 1945 roku artysta został aresztowany po rzekomym powiązaniu z obcym wywiadem; 3 kwietnia wyruszył z 180 mieszkańcami Śląska w kierunku wschodnim. Po trzech tygodniach podróży, znalazł się w obozie nr 503 w Kemerowie w Kuzbasie, gdzie za dodatkowe porcje chleba rysował portrety więźniów. W całym okresie pobytu w tym obozie, stworzył blisko dwa tysiące małych portrecików, rysując na wszystkim, co miał pod ręką, nawet na papierosowych opakowaniach. Po dwudziestu miesiącach, w listopadzie 1946 roku, powrócił do Polski.

Okres powojenny

16 sierpnia 1954 roku zmarła pierwsza żona artysty, Elżbieta. Po pewnym czasie zawarł nowy związek małżeński ze Stefanią Partyką, którą poznał jeszcze podczas wojny w Międzybrodziu Żywieckim. Po etapie kryzysu po stracie żony, powrócił do intensywnej pracy twórczej. Tworzył nie tylko swoje ulubione drzeworyty, ale produkował także wielu akwareli. W 1960 roku, wykorzystując nagrody oraz oszczędności, nabył drewniany dom w Wiśle, w którym spędzał dużo czasu. W 1974 roku zorganizowano wielką retrospektywną wystawę z okazji jego 80. urodzin i 60-lecia pracy w Polsce. Niedługo po tym, w sierpniu 1974 roku, artysta uległ wypadkowi, łamiąc nogę w biodrze w Wiśle, co doprowadziło do jego śmierci w Katowicach. Został pochowany na cmentarzu przy ul. H. Sienkiewicza w Katowicach.

Na koncie artysty pozostało ponad 10 500 prac, w tym 243 drzeworyty, ponad 1000 akwarel oraz setki rysunków, ilustracji do książek, podręczników i kalendarzy.

Ordery i odznaczenia

Paweł Steller otrzymał liczne odznaczenia, które doceniają jego zasługi i wkład w rozwój różnych dziedzin.

• złoty krzyż zasługi, 19 lipca 1955,
• srebrny krzyż zasługi, 11 listopada 1934.

Nagrody

Paweł Steller, jako artysta grafik, zdobył wiele wyróżnień i nagród za swoje niezrównane umiejętności w zakresie drzeworytu, co potwierdza jego wyjątkową pozycję w świecie sztuki. Oto kluczowe osiągnięcia w jego karierze artystycznej:

• 1929 – I Nagroda za drzeworyt – Portret Prezydenta R.P. I. Mościckiego w konkursie Związku Polskich Artystów Grafików w Warszawie,
• 1932 – Nagroda im. Wellischa za drzeworyt Rybak na wystawie w Warszawie,
• 1935 – Brązowy medal za drzeworyt Ślązaczka na Jubileuszowym Salonie Grafiki w Warszawie,
• 1936 – Wyróżnienie na II Międzynarodowej Wystawie Drzeworytów w Warszawie,
• 1937 – Złoty medal w grafice na międzynarodowej wystawie w Paryżu za drzeworyt Typy śląskie.

Te nagrody odzwierciedlają nie tylko jego talent, ale również uznanie w oczach krytyków oraz miłośników sztuki.

Upamiętnienie

W 1976 roku, dzięki inicjatywie Stefanii Steller, w Katowicach powstało Muzeum Pawła Stellera. W początkowym okresie muzeum znajdowało się w byłym mieszkaniu artysty. Od 1983 roku to miejsce zostało włączone w struktury Muzeum Historii Katowic. Niestety, po śmierci Stefanii Steller w 1992 roku, muzeum zostało zlikwidowane, a jego zbiory, zgodnie z testamentem artysty, zostały przekazane do Muzeum Archidiecezjalnego w Katowicach oraz Muzeum Historii Katowic.

W 2011 roku przy ul. Tadeusza Kościuszki 47 otwarto Dział Grafiki imienia Pawła Stellera w Muzeum Historii Katowic. To kolejny krok w kierunku upamiętnienia twórczości artysty.

9 września 2005 roku w Galerii Artystycznej na placu Grunwaldzkim w Katowicach odsłonięto płaskorzeźbę, która jest hołdem dla Pawła Stellera. Z kolei 25 grudnia 2005 roku miała miejsce duża wystawa jego prac, która związała się z obchodami 110. rocznicy urodzin artysty oraz 25-leciem Muzeum Historii Katowic.

Artysta jest patronem wielu ulic w Katowicach, Wiśle oraz Warszawie, a także Gimnazjum nr 5 w Katowicach. Co więcej, jego imię nosi X Szczep Harcerski „Ostoja”, który działa na terenie Katowic.

---

Oceń: Paweł Steller

---