Kompleks sanatoryjny w Ustroniu-Zawodziu

---

Projekt i budowa

Pomysł stworzenia nowoczesnego uzdrowiska w Ustroniu zyskał kształt na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych. Projekt został zlecony uznanym architektom Henrykowi Buszko oraz Aleksandrowi Francie, a w pracach uczestniczył również Tadeusz Szewczyk. Na obszarze wynoszącym 200 hektarów, w malowniczym stoku Równicy, rozpoczęto budowę kompleksu uzdrowiskowego, który miał pomieścić do 7000 osób, obejmującego sanatorium, szpital rehabilitacyjny, dom zdrojowy oraz 26 domów wczasowych.

Architekci zaprojektowali zróżnicowany układ 28 domów wczasowych, które miały być harmonijnie rozmieszczone na zboczu Równicy. Te budynki, sięgające około 8 kondygnacji, miały zapewniać co najmniej 200 miejsc noclegowych. Wykonane były z żelbetonu i charakteryzowały się stożkowatym kształtem, przez co zyskały miano potocznie nazywanych „piramidami”. Oryginalne plany przewidywały także budowę czterech sanatoriów, każdy z 200 miejscami, ale ostatecznie zrealizowano je w formie jednego, dużego sanatorium Równica.

Architekci mieli na celu stworzenie kompleksu w duchu modernizmu, co miało na celu współprace z otaczającym górskim krajobrazem. Budynki były projektowane tak, aby w jak największym stopniu „odzwierciedlały specyfikę klimatyczną regionu”, co było istotnym elementem koncepcji całego projektu.

Opis architektury

W centrum uwagi kompleksu sanatoryjnego w Ustroniu-Zawodziu znajduje się nowoczesny gmach sanatorium Równica, którego forma i design przyciągają wzrok. Budowla ta, oparta na solidnych słupach, rozciąga się wzdłuż zbocza, osiągając wysokość od 5 do 12 kondygnacji. Wyróżniające się cechy bryły podkreślają kontrastowe, naprzemiennie ułożone ciemne pasy okien i balkonów, zestawione z jasną, gładką elewacją, co nadaje obiektowi wyjątkowy charakter.

Całe założenie architektoniczne powstało z prefabrykatów, które wspierają żelbetowe szkielety. Dzielnica uzdrowiskowa w Ustroniu Zawodziu została uznana za jeden z najbardziej interesujących projektów urbanistyczno-architektonicznych po II wojnie światowej w Polsce. Kompleks sanatoryjny wyróżnia się na tle powojennych konstrukcji modernistycznych, nie tylko w kraju, ale i w skali światowej.

Projekt autorstwa Franty, Buszki i Szewczyka znalazł swoje miejsce w prestiżowym atlasie 20th-Century World Architecture: The Phaidon Atlas, wydawanym przez Phaidon, który prezentuje najlepsze przykłady architektury XX wieku na świecie.

Ustroń Zawodzie to jeden z najlepszych przykładów w Polsce wkomponowania nowoczesnej architektury w górski krajobraz. Piramidy wyglądają jak skały swobodnie rozrzucone po lesistym stoku, ale po analizie rysunków naszych poprzedników, odkryliśmy, że to nie tylko przemyślana kompozycja, ale wręcz matematyczny wzór.

Robert Konieczny, architekt (KWK Promes), film dokumentalny „Uzdrowisko. Architektura Zawodzia” (reż. Ewa Trzcionka)

Rozbudowa

W wyniku ostatecznej prywatyzacji kompleksu sanatoryjnego w 2010 roku, część obiektów znanych jako „piramidy” została przekazana w ręce prywatne. Natomiast pozostała część, do której dołączyło także sanatorium Równica razem z obiektami medycznymi, trafiła do amerykańskiej firmy medycznej Grupa American Heart of Poland. To właśnie ta firma zainicjowała projekt rozbudowy Uzdrowiska Ustroń.

W 2022 roku zrealizowano projekt rozbudowy, opracowany przez dwie czołowe pracownie architektoniczne z regionu Śląska: Franta Group, prowadzoną przez Macieja Frantę, który jest wnukiem Aleksandra Franty, jednego z oryginalnych architektów kompleksu, oraz KWK Promes, kierowaną przez Roberta Koniecznego.

Plan zakłada powstanie trzech nowych budynków, które będą nawiązywały kształtem do historycznych piramid oraz dwóch tzw. klinowców, które ma zostać wkomponowane w otaczający krajobraz. W ramach tego ambitnego projektu planowany jest również stworzenie deptaka z ścieżką rowerową, a także stacji kolejki linowej, która umożliwi łatwiejszy dostęp do głównych atrakcji miasta.

Dodatkowo w nowym kompleksie zrealizowane zostaną inwestycje w postaci pijalni wód oraz lokali gastronomicznych, co z pewnością przyczyni się do zwiększenia atrakcyjności turystycznej regionu.

Piramidy w okresie PRL

Piramidy, które powstały w okresie PRL, zostały zaprojektowane jako miejsca wypoczynkowe oraz sanatoria, z zamiarem zaspokojenia potrzeb pracowników różnych państwowych zakładów pracy. To właśnie te przedsiębiorstwa pełniły kluczową rolę inwestorów, odpowiadając za finansowanie projektów związanych z budową obiektów.

Przed prywatyzacją, każdy z obiektów był związany z określonym zakładem pracy, co potwierdza bogata lista instytucji, które zainwestowały w te budowle:

• Narcyz – KWK „Moszczenica” Jastrzębie Zdrój,
• Wilga – Przedsiębiorstwo Usług Socjalnych Budownictwa,
• Jaskółka – Huta im. E. Cedlera, Sosnowiec,
• Diament (dawniej Sokół) – KWK „Manifest Lipcowy” Jastrzębie Zdrój, później KWK „Zofiówka” Jastrzębie Zdrój,
• Rosomak – Kaletańskie Zakłady Celulozowo-Papiernicze Kalety,
• Daniel – KWK „Borynia” (później Zakład Tworzyw Sztucznych „Krywałd-Erg” Knurów),
• Muflon – Dębickie Zakłady Opon Samochodowych „Dębica”,
• Magnolia – KWK „Halemba” Ruda Śląska,
• Złocień – Związek Zawodowy Pracowników Książki, Prasy, Radia i Telewizji, Warszawa,
• Maciejka – Stocznia im. Komuny Paryskiej Gdynia (pierwotna nazwa „Stoczniowiec”),
• Malwa – Fabryka Obrabiarek „Rafamet” Kuźnia Raciborska,
• Róża – Związek Zawodowy Pracowników Handlu i Przedsiębiorczości Warszawa,
• Tulipan – Zakłady Przemysłu Odzieżowego Bytom,
• Kos – Huta Cynku, Miasteczko Śląskie,
• Orlik – Huta „Florian” Świętochłowice (pierwotnie Kombinat Koksowniczy „Zabrze” w Zabrzu),
• Repty – Przedsiębiorstwo Kruszyw Katowice, później Sanatorium Huty „Łabędy”,
• Elektron – Zakłady Energetyczne Okręgu Południowego Kraków, Oddział w Katowicach (później Międzyzakładowy Dom Wypoczynkowo-Rehabilitacyjny Zakładów Energetycznych Bielsko-Biała).

Każdy z tych zakładów miał swoją specyfikę i rolę w tworzeniu sieci sanatoryjnej, co świadczy o ich znaczeniu w historii regionu oraz wpływie na kondycję zdrowotną pracowników. Dzięki temu miejsca te są świadkiem historycznych przemian, jakie miały miejsce w Polsce w okresie PRL.

---

Oceń: Kompleks sanatoryjny w Ustroniu-Zawodziu

---